Zmieniają się europejskie przepisy dotyczące praw konsumentów. Przyjęte przez Unię Europejską nowe regulacje już wkrótce wpłyną na polskie prawo w tym względzie. Należy się zpodziewać, że zmiany będą oddziaływać na bieżące funkcjonowanie firm sektora Direct Selling/Multi Level Marketing w naszym kraju. Poniżej przedstawiamy oficjalny komunikat Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów na temat wprowadzanych zmian oraz autorski komentarz Moniki Stec, dyrektor Departamentu Polityki Konsumenckiej w UOKiK, przygotowany specjalnie dla portalu Ranking MLM.
Oficjalna informacja Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów
Obecnie obowiązujące przepisy dotyczące handlu na odległość i poza lokalem przedsiębiorstwa w sposób minimalny harmonizują regulacje dotyczące umów zawieranych z konsumentami. Z biegiem lat państwa członkowskie dodawały kolejne, często niespójne ze sobą przepisy, tworząc tym samym mozaikę 27 różnych systemów krajowych. Dodatkowo, postęp technologiczny spowodował, iż dotychczasowe regulacje przestały odpowiadać bieżącym wymaganiom rynku. Między innymi z tych powodów, w październiku 2008 r. Komisja Europejska przedstawiła wniosek ustawodawczy mający na celu aktualizację i ujednolicenie obecnego prawa ochrony konsumentów w Unii Europejskiej oraz zapewnienie możliwie wysokiego poziomu ochrony słabszych uczestników rynku i usprawnienie funkcjonowania jednolitego rynku.
– Dla 500 milionów konsumentów w Europie jest to dobry dzień – powiedziała unijna komisarz ds. sprawiedliwości Viviane Reding po zatwierdzeniu dyrektywy przez Parlament Europejski w czerwcu br. i dodała – Komisja Europejska zrobi wszystko, by zapewnić sprawne wykonanie nowych przepisów we wszystkich państwach członkowskich, tak aby europejscy konsumenci odczuwali większą pewność podczas dokonywania zakupów – czy to w Internecie, czy też poza nim.
– Dążyliśmy przede wszystkim do uregulowania sprzedaży wysyłkowej i handlu internetowego, bo to one stanowią większość zamówień w handlu transgranicznym. Dyrektywa jest przykładem rozsądnego pogodzenia interesów sprzedawców i nabywców – powiedział sprawozdawca dyrektywy Andreas Schwab.
Nowe przepisy obejmą niemal wszystkie formy zakupów – dokonywanych zarówno w sklepie, jak i przez telefon, Internet, sprzedaż katalogową a także w postaci umów zawieranych „na progu” mieszkania. Nowy katalog praw ma w szczególności przyczynić się do poprawy praw kupujących online, zwiększając zaufanie konsumentów i zmniejszając niechęć sprzedawców do transgranicznego handlu elektronicznego.
Kompromisowy dokument zakłada maksymalną harmonizację przepisów regulujących zasady zawierania transakcji na odległość (Internet, telefon) i poza lokalem przedsiębiorcy (np. przez przedstawicieli handlowych). Wprowadza on szereg ujednoliconych we wszystkich państwach członkowskich zasad, na podstawie których konsumenci będą mogli dokonywać transakcji, a także zrezygnować z zakupionego towaru odstępując od umowy – nowe regulacje przyznają konsumentom taką możliwość w ciągu 14 dni od daty otrzymania towaru lub daty zawarcia umowy (w przypadku usług). W tym czasie konsument będzie mógł wycofać się z zakupu bez podania przyczyny. Co więcej, jeżeli przedsiębiorca chciałby, aby to konsument ponosił koszty zwrotu, musi go o tym wyraźnie poinformować przed zakupem, w przeciwnym razie sam poniesie takie koszty. W przypadku towarów zakupionych przez Internet lub w ramach sprzedaży wysyłkowej o dużej objętości, takich jak np. sprzęt AGD czy meble, przedsiębiorcy będą musieli wyraźnie przedstawić, przynajmniej szacunkowo, maksymalny koszt zwrotu towaru jeszcze przed zakupem, tak aby konsument mógł dokonać świadomego wyboru przed podjęciem decyzji, gdzie zakupić towar. Co więcej, przedsiębiorcy nie będą już mogli obciążać konsumentów za zapłatę kartą kredytową (lub innymi środkami płatności) kwotą większą niż ta, którą faktycznie ponieśli za oferowanie takiej możliwości zapłaty. Innymi słowy, przedsiębiorca nie będzie mógł pobierać od konsumenta dodatkowych kosztów za użycie karty kredytowej, co wcześniej często miało miejsce, np. w przypadku zakupów biletów lotniczych przez Internet. Ponadto przedsiębiorcy, którzy korzystają z linii telefonicznych, umożliwiając konsumentom kontakt w związku z umową, nie będą mogli obciążać konsumentów wyższymi opłatami niż koszty podstawowej taryfy za rozmowy telefoniczne.
Nowa dyrektywa o prawach konsumentów oznacza bardziej czytelne zasady dokonywania zakupów przez Internet. Zgodnie bowiem z nowymi przepisami, sprzedawcy będą musieli ujawniać całkowity koszt towaru lub usługi, jak również wszelkie dodatkowe opłaty obciążające konsumentów. Dokonujący zakupów online nie będą musieli ponosić żadnych opłat lub kosztów dodatkowych, jeżeli nie zostaną o nich odpowiednio poinformowani przed złożeniem zamówienia. Celem nowych regulacji prawnych jest eliminowanie praktyk polegających na domyślnym zaznaczeniu przez przedsiębiorcę pól wyboru (tzw. „ptaszkiem”), które powinien wypełnić samodzielnie i świadomie konsument. Obecnie często zdarza się, że gdy konsument dokonuje zakupów w Internecie – np. gdy kupuje bilet lotniczy – oferowane są mu opcje dodatkowe, jak ubezpieczenie podróżne lub wynajem samochodu. Te dodatkowe usługi mogą być oferowane za pośrednictwem z góry zaznaczonych pól wyboru, a konsument, który nie życzy sobie takich dodatkowych usług, musi „odznaczyć” odpowiednie pole. W celu wyeliminowania tych praktyk nowe przepisy przewidują, iż konsument, który został obarczony dodatkowymi kosztami, powstałymi na podstawie predefiniowanych przez przedsiębiorcę pól wyboru, będzie mógł żądać od przedsiębiorcy zwrotu tych kosztów.
Jak podkreślili wszyscy uczestnicy negocjacji, przyjęta dyrektywa stanowi wyważony kompromis pomiędzy zwiększeniem ochrony konsumentów w przypadku umów zawieranych w tzw. okolicznościach nietypowych a, będącym w interesie przedsiębiorców, dążeniem do ujednolicania zasad zawierania umów. Wprowadzenie przejrzystych i jednolitych zasad w całej Unii Europejskiej ma więc przyczynić się nie tylko do wzmocnienia pozycji konsumentów, ale także do likwidacji barier utrudniających handel transgraniczny, m.in. poprzez eliminację kosztów prowadzenia działalności gospodarczej i w konsekwencji prowadzić do zwiększenia konkurencyjności rynku europejskiego.
Po wejściu w życie dyrektywy państwa członkowskie będą miały dwa lata na wdrożenie jej zapisów do krajowych porządków prawnych.
Komentarz Moniki Stec, dyrektor Departamentu Polityki Konsumenckiej w Urzędzie Ochrony Konkurencji i Konsumentów
W dniu 23.06.2011 r. projekt dyrektywy został przyjęty na posiedzeniu plenarnym PE. Dokument oczekiwał na przyjęcie na posiedzeniu Rada UE ds. Środowiska w październiku – dyrektywa została uchwalona zgodnie ze zwykłą procedurą ustawodawczą.
Dyrektywa stanowi wyważony kompromis pomiędzy zwiększeniem ochrony konsumentów w przypadku umów zawieranych w tzw. okolicznościach nietypowych, a dążeniem do ujednolicania zasad zawierania umów, co jest korzystne dla przedsiębiorców. Stanowi wstęp do likwidacji barier utrudniających handel transgraniczny, eliminując koszty prowadzenia działalności. Tym samym rynek europejski w złożeniu ma stawać się coraz bardziej konkurencyjny.
Do istotnych zmian zaliczyć należy: usystematyzowanie i doprecyzowanie szeregu definicji np. umowy zawieranej poza lokalem przedsiębiorstwa, lokalu przedsiębiorstwa, pojawia się nowa definicja trwałego nośnika; przedsiębiorca udzielając informacji ma je dostosować do potrzeb bezradnych konsumentów; ujednolicone obowiązki informacyjne dla umów poza lokalem i na odległość; krok w stronę nowoczesności – jeśli konsument wyrazi na to zgodę informacje przedkontraktowe będą mgły być przekazane na trwałym nośniku; wydłużone prawo do odstąpienia od umowy do 14 dni kalendarzowych wraz ze wskazaniem momentu od którego należy ów termin liczyć; precyzyjne sankcje za brak udzielenia informacji o prawie do odstąpienia; konsument może odstąpić od umowy przy pomocy formularza lub w każdy inny wyraźny sposób przy czym to na konsumencie spoczywa ciężar dowodu skorzystania z tego prawa; przedsiębiorca może wstrzymać się ze zwrotem kwot konsumentowi w przypadku odstąpienia do czasu otrzymania towarów lub dostarczenia przez konsumenta dowodu ich doręczenia; konsument ma obowiązek odesłać towar w danym czasie pokrywając bezpośrednie koszty zwrotu towaru chyba że przedsiębiorca sam odbiera towar; konsument odpowiada za zmniejszenie wartości towaru w okresie prawa do odstąpienia – nie może używać tego towaru jakby był jego własnością – czas na odstąpienie ma mu posłużyć jako czas na przemyślenie dokonanego pod wpływem presji i technik marketingowych wyboru (pamiętajmy że zakup towarów poza lokalem dotyczy często towarów o dużej wartości, często kupowanych przez konsumentów na kredyt.
Należy podkreślić, iż dyrektywa wskazuje nie tylko na prawa konsumenta ale także i jego obowiązki – w szczególności w okresie korzystania z prawa do odstąpienia. Niemniej, nie może to osłabić tezy, iż relacja ta ma być zbudowana w oparciu o rzetelną informację przekazaną przez przedsiębiorcę dysponującego przecież przewagą zaskoczenia konsumenta przy zawarciu umowy w warunkach nietypowych. Dyrektywa wskazuje także na konieczność poszanowania klienta również w okresie wykonywania umowy np. wskazując iż połączenia telefoniczne dla klienta do kontaktu z przedsiębiorcą nie powinny być płatne wg stawek o podwyższonej opłacie. Element zaufania jest również podkreślony w sytuacji gdy przedsiębiorca wytwarza towar dogodnie ze szczególnym, specyficznym zamówieniem klienta – wówczas konsumentowi nie przysługuje prawo do odstąpienia.
W stosunku do pierwotnej propozycji dyrektywy, skutki gospodarcze będą miały znacznie mniejszy zasięg niż pierwotnie planowano. Rozdział III dyrektywy, oceniany jako samodzielna regulacja, nie będzie niestety stanowił istotnego przełomu w świetle jego wpływu na rynek wewnętrzny.
Dyrektywa nie ogranicza praw przedsiębiorców – a wręcz przeciwnie – pozwoli im działać w warunkach większej pewności prawa – z uwagi na klarowne definicje, precyzyjniej ujęte skutki korzystania ze wskazanych w dyrektywie instytucji, sankcje.
Obecnie obowiązującym w Polsce aktem prawnym, w którym zostały implementowane dotychczasowe przepisy wspólnotowe dotyczące umów zawieranych poza lokalem przedsiębiorstwa i umów zawieranych na odległość, jest ustawa z dnia 2 marca 2000 r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny (Dz. U. z Nr 22, poz. 271 z późn. zm. ). Wejście w życie projektowanej dyrektywy będzie wiązało się zapewne z koniecznością wprowadzenia zmian do ww. ustawy. Skutki legislacyjne będą miały najprawdopodobniej charakter zmian systemowych, a zatem będą wywierać bardzo istotny wpływ na aktualne regulacje (w szczególności w kontekście wprowadzenia zasady pełnej harmonizacji). Jak już wskazywałam znaczna część przepisów ma charakter korzystny dla przedsiębiorców i powinna korzystnie wpłynąć na działalność firm z sektora DS. Oczywiście pewne szczegółowe kwestie będą wymagały wypracowania rozwiązać np. jak ustalić odpowiedzialność klienta za nadmierne zużycie towaru w okresie odstąpieni – klient bowiem nadal zachowuje prawo do odstąpienie ale ponosi odpowiedzialność za zmniejszenie wartości rzeczy. Takie rozwiązania wymagają poszanowania dla przepisów prawa jak również dobrych obyczajów.
Redakcja
